Η ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ του Αγίου Ιουστίνου (Πόποβιτς)

Η Αναγέννησις είχε πλημμυρίσει πολλάς καρδίας με ελπίδα. Τούτο ήτο φυσικόν, επειδή ο Ευρωπαίος άνθρωπος είχεν όντως μαραθή δια του Βατικανισμού. Δια του βρυκολακικού σχολαστικισμού του εις την φιλοσοφίαν και του ανθρωποφάγου ιησουϊτισμού του εις την ηθικήν, ο Βατικανισμός είχε απομυζήσει από τον Ευρωπαίον άνθρωπον τας δημιουργικάς ζωτικάς δυνάμεις του. Κατόπιν τούτου εθεωρήθη ως πρωτίστη ανάγκη η ανακαίνισις του Ευρωπαίου ανθρώπου με το ανθρωπιστικόν πνεύμα της αρχαίας Ελλάδος, δια να προληφθή ο θάνατός του. Δια να πραγματοποιηθή τούτο ήτο αναγκαίον, πρώτον να απομακρυνθή ο Ευρωπαίος άνθρωπος από τον Χριστόν και δεύτερον να διακόψη κάθε σύνδεσμον με τους άνω αοράτους κόσμους.                                                                        

Ούτως εμφανίζεται ο Ρουσσώ με την θεωρίαν ότι ο άνθρωπος πρέπει να επιστρέψη εις την φύσιν και κάθε τι το υπερφυσικόν να εκδιωχθ΄ξ από μέσα του, ό,τι είναι φυσικόν είναι και καλόν. Ο φυσικός άνθρωπος είναι και ο καλύτερος άνθρωπος. Εδώ ευρίσκεται διατυπωμένη ολόκληρος η αιμιλιανή ηθική του Ρουσσώ και η παιδαγωγική του.                                                                                           
Ο Ρουσσώ επήρε πολλά από την φύσιν και τα εισήγαγεν εις τον άνθρωπον. Τίθεται όμως το εξής ερώτημα:  από τι αποτελείται η ιδία η φύσις του ανθρώπου; Από τας αισθήσεις, απαντά η αισθησιαρχική φιλοσοφία εν τω προσώπω του Λοκ και του Χιούμ. Όλη η φύσις του ανθρώπου εξάγεται από τας αισθήσεις και συνοψίζεται εις τας αισθήσεις. Όταν αφαιρεθή εκείνο το οποίον δεν είναι αναγκαίον δια τον άνθρωπον, τότε μένουν αι αισθήσεις, δια των οποίων ο άνθρωπος είναι άνθρωπος.